Reageer
Nadat ik de laatste regels van dit boek heb gelezen, beluister ik op YouTube de enige geluidsopnamen die we van een castraat hebben, die van Alessandro Moreschi uit 1902. Vol verbijstering en een beetje ongeloof hoor ik een pathetische snikkende stem, eerder alt dan sopraan, waarin ik maar moeilijk de wereld kan terug horen die in het boek zo uitgebreid is beschreven. Na wat speurwerk lees ik op internet dat de meningen verdeeld zijn over deze opnamen: is het een stem in verval, of een zangstijl die we in onze tijd niet meer begrijpen? Nou was Moreschi 30 jaar lang eerste sopraan in de Sixtijnse kapel, in dienst van de kerk die de eerste en laatste werkgever van de ‘sopranisten’ was, en waar geen plaats was voor de virtuoze capriolen waar de grote castraten hun roem mee vergaarden in de hoogtijdagen van de Italiaanse barokopera. Die fantastische kunststukjes zijn voor onze oren voorgoed verloren gegaan, en daar kunnen we dus alleen nog maar over lezen.
Bijvoorbeeld in het fascinerende boek van Patrick Barbier, waarin uitgebreid, vermakelijk én genuanceerd alle facetten van die hoogtijdagen belicht worden. De ongehoorde heldenstatus die de grote castraten genoten, de opportunistische houding van de autoriteiten, de schimmige en risicovolle castratie-praktijken, de harde discipline en aparte positie van de jonge castraten in opleiding, de kleurrijke leraren, de bizarre operapraktijken in de barok, de grillen van de ‘virtuosii’, de technische aspecten van hun zang, het verloop van de drie eeuwen dat er castraatzangers waren, de legendarische aantrekkingskracht van de castraten op met name adellijke dames, het lot van de minder succesvolle zangers, de Italiaanse cultuur ten opzichte van die van andere Europese landen… dat alles en meer.
Het mooie van het boek is dat je ook een gedetailleerd beeld krijgt van de (vooral Italiaanse) operacultuur in de zeventiende en achttiende eeuw; die is zo onvoorstelbaar anders dan de onze, dat iedere beschrijving je verbeelding tart. Barbier doorspekt rijk gedocumenteerde informatie met smakelijke anekdotes, waardoor je als lezer een prachtig inkijkje gegund wordt in voorbije tijden die toch nog steeds van grote invloed op onze muziekbeleving zijn. Dat zal iedere operaliefhebber met me eens zijn.
Triomf en tragiek der castraten
Patrick Barbier
De bizarre geschiedenis van de mannelijke sopranen uit de zeventiende en achttiende eeuw
Bruna Uitgevers, 1991
Over Beethoven is genoeg geschreven. Zou je zeggen. Maar Beethoven-onderzoekers blijven nieuwe ontdekkingen doen, die leiden tot nieuwe inzichten, en dus ook tot nieuwe onthullingen. En voor een anekdote-jager als ondergetekende zijn dit leuke boeken om door te spitten, met deels bekend, maar ook onbekend materiaal dat steeds weer nieuw licht werpt op die fascinerende componisten.Overigens, zo recent is dit boekje ook al niet meer, dus wie weet is een aantal feiten ook al weer ingehaald door nieuw onderzoek.
Maar goed, het is leuk om te lezen dat ‘Für Elise’ eigenlijk für Thérèse was gecomponeerd, en hoe dat zo kon gebeuren. Of hoe Beethoven met zijn verschillende soorten schetsboeken werkte, en hoe deze uitmondden in zijn uiteindelijke composities. En hoe één van die schetsbladen in Den Haag ligt, en de aanzet werd voor een cruciaal werk in Beethovens oeuvre.
De 13 korte leesbare verhalen geven een prachtig inkijkje in het dagelijkse leven en werken van een van die componisten die door velen tot godheid is verheven, dat maakt de aanschaf er van meer dan waard.
Beethoven – nieuwe onthullingen
Jos van der Zanden
Uitgeversmaatschappij Haarlem – Holland
1993
In het nieuwe seizoen 2018/2019 gaat de KlankZaak de lezingen in de serie ‘Muziek-per-stuk” in Arnhem geven. Dat gaat gebeuren in boekhandel ‘Het Colofon‘ in het hart van Arnhem, die naast hun boekenassortiment ook een uitgebreide klassieke muziekafdeling heeft. Een meer dan passende plaats voor mijn KlankZaak-activiteiten dus, zodat ik heel blij ben met deze samenwerking.
Op de bovenverdieping van deze grote voormalige bioscoop is een gezellige plek met een sfeervolle piano; omgeven door boeken zullen de lezingen daar fantastisch op hun plek zijn.
De lezingen zullen maandelijks plaatsvinden, altijd op donderdagavond van 19.30 tot 21.30 uur, volgens het tot nu toe in Nijmegen gehanteerde principe: aanmelden is niet nodig, neem vrienden en familie én €10,- mee.
Iedere keer staat één enkele klassieke compositie centraal: in twee uur tijd komen de compositie en alle achtergronden aan bod: de componist, geschiedenis, betekenis, structuur…. alles wat relevant en interessant is.
Hier is de lijst, inclusief de datum:
6 september: Bach – De Goldbergvariaties
4 oktober: Beethoven – Symfonie nr. 3 ‘Eroica’
1 november: Schubert – Der Tod und das Mädchen (strijkkwartet & Lied)
10 januari: Josquin des Prez – Missa Pange Lingua
21 februari: Mahler – Symfonie nr. 3
7 maart: Debussy – Prélude à l’après-midi d’un Faune
4 april: Bach – De Matthäus-Passion
9 mei: Mozart – Requiem
6 juni: Stravinsky – Le Sacre du Printemps
4 juli: Berlioz – Symphonie Fantastique
Misschien kun je dit bericht delen met eventuele belangstellenden die je in Arnhem kent?
En voor iedereen in Nijmegen: voor het komend seizoen komen er weer nieuwe luisterlezingen aan met nieuwe composities, zoals gebruikelijk in de stadsvilla Saxon Holme. Schrijf je in op de nieuwsbrief en blijf op de hoogte!
Het concertseizoen is ten einde, de zomer is al volop bezig. Dus ook de zaaltjes voor mijn concertinleidingen zijn leeg. Nog wel. Het volgend seizoen zal ik niet alleen aantreden bij concerten van Het Gelders Orkest en bij opera’s in de Nijmeegse stadsschouwburg, maar zal ik ook een hele serie concerten bij Musis in Arnhem van een inleiding voorzien. Ze hebben daar in het nieuwe seizoen werkelijk een prachtig programma, dus over de vraag of ik een deel van de inleidingen wilde verzorgen hoefde ik niet lang na te denken.
Ik noem een paar werken die daar te horen zullen zijn: Schoenbergs ‘Verklärte Nacht’, een intiem en hyperromantisch werk voor strijksextet op 14 januari 2019. Of Schuberts ‘Onvoltooide’ op 4 februari, of de 6de symfonie (‘Pastorale’) van Beethoven op 11 maart… en ga zo maar door.
Check hier het programma van de Arnhemse Podia, en misschien zien we elkaar daar voorafgaand aan het concert!
Onder de naam ‘Tweeluikjes’ schetst de KlankZaak -ism Bibliotheek Mariënburg- in het voorjaar van 2019 vier componistenportretten.
Iedere componist krijgt 2 avonden: de eerste gaat over zijn leven, en de tweede over zijn werk.
De keuze van componisten heb ik mede op basis van een enquête op deze website gemaakt. Uit de enquête bleek grote belangstelling te zijn voor 20ste eeuwse componisten. Aan die voorkeur kon ik niet helemaal tegemoet komen, omdat ik in deze serie tweeluiken een breder (historisch) beeld wil geven. Maar het idee om een cursus specifiek aan recente(re) klassieke muziek te wijden is er een om vast te houden.
De componisten die aan bod gaan komen zijn:
7 & 14 februari: Claudio Monteverdi (1576 – 1643)
De eerste echte opera was van zijn hand, evenals talloze missen en andere vocale werken die de overgang van de kerkelijke renaissance naar de meer wereldlijke barok kenmerken.
14 & 21 maart: Joseph Haydn (1732 – 1809)
De ‘vader’ van de symfonie en van het strijkkwartet, mentor van Mozart: Haydn leidde een lang en vruchtbaar leven, van de nadagen van de barok tot aan het begin van de romantiek.
11 & 18 april: Gustav Mahler (1860 – 1911)
‘Ik dirigeer om te leven, en ik leef om te componeren’. Mahler componeerde vrijwel uitsluitend voor orkest: romantische symfonieën en liederen waarin hij zichzelf én de kosmos uitdrukte.
16 & 23 mei: Igor Stravinsky (1882 – 1971)
Modernist in hart en nieren. Met het ballet ‘Le Sacre du Printemps’ veroorzaakte hij een rel, maar ook al zijn andere composities waren volstrekt uniek, en van enorme invloed op de hele 20ste eeuw.
De tweeluikjes zijn per componist te volgen, of als complete serie.
Voor één componist (2 avonden) betaal je €29,50 of €24,50 als je lid van de bibliotheek bent. Voor de passe-partout voor alle tweeluiken wordt dat €88,50 of €73,50 met korting.
Het zijn allemaal donderdagavonden van 19.00 tot 21.00 uur, in de Openbare Bibliotheek Mariënburg in Nijmegen.
Mooi nieuws voor de KlankZaak: Musis Arnhem benaderde me met de vraag of ik de cursus Muzikaal Verhaal in het najaar in hun programma zou willen geven. Na wederzijdse kennismaking en een wat preciezere blik op de praktijk van de KlankZaak, konden we beiden van harte de overeenkomst bezegelen.
Al langer vroeg ik me af hoe ik ook in Arnhem mijn cursussen en lezingen zou kunnen organiseren, maar ik heb verder geen (relevante) contacten daar. Dus dit is wel een fantastische kans!
De cursus start op woensdagavond 19 september, en eindigt op 28 november.
Voor wie eventueel geïnteresseerden in Arnhem kent: aarzel niet deze informatie door te spelen.
Op de website van de ‘Noord Nederlandse Pianodagen‘ staat een interview met mij over de KlankZaak en alles wat me daarin beweegt. Bijzonder is dat deze Pianodagen geïnitieerd zijn door mijn ‘oude’ pianojuf Marijke de Gruil; zij, en de muziekschool waar zij lesgaf, zijn van onuitwisbare betekenis geweest voor mijn eigen muzikale ontwikkeling. Met mijn bijdrage aan deze pianodag in Emmen keer ik dus een beetje terug op het nest.
Muziek-zonder-woorden betekent niks…. zodat jij er alles in kunt horen. Een woeste zee, een lekker zomerdagje, een razende trein, een akelige heks of een verdrietig meisje. Klassieke componisten proberen met hun muziek ons iets te laten voelen, of een verhaal te vertellen. In dit muzikale kindercollege hoor je hoe ze dat doen. En jij mag zeggen of het ze ook lukt!
Datum: 13 januari 2018
Deelname gratis
Vanaf 21 januari 2018 gaat een gloednieuwe cursus van start, in samenwerking met de bibliotheek De Mariënburg. Niet de muziekgeschiedenis, componisten of muziekwerlen als rode draad, maar de elementen waaruit muziek is opgebouwd: ritme, melodie, harmonie en klankkleur. Dit zijn de gereedschappen en materialen waarmee een componist ‘muziek bouwt’.
Klik op de folder (afbeelding links) voor meer informatie.
De precieze data vind je hier, op de website van de bibliotheek >>
Meteen inschrijven kan ook natuurlijk.
In de serie ‘Muziek per stuk’ van de KlankZaak besteden we op 12 december aandacht aan een kerkelijke mis uit de Renaissance, van een van de grootste componisten van zijn generatie: Josquin des Prez. Of eigenlijk ‘ons Joske’, want hij kwam hier uit de buurt. Prachtige muziek die als een weldaad aan je voorbij trekt. Maar er is meer over te vertellen, en dus ook meer aan te beleven. Waar haalde Josquin zijn voorbeelden en inspiratie vandaan? Wat ís een gecomponeerde mis eigenlijk? Hoe steekt zo’n kerkelijke compositie in elkaar? Vond het Vaticaan alles mooi wat deze componisten schreven? En wie was deze Josquin des Prez eigenlijk? Hoe zag zijn leven er uit?
De tijd, de componist, de muziek… het komt allemaal aan bod aan de hand van één van zijn prachtige missen, gebaseerd op gregoriaanse melodieën: Missa Pange Lingua.
Dinsdagavond 12 december, van 19.30 uur tot 21.30 uur
In Villa Saxon Holme, Javastraat 104A in Nijmegen
€10,- bij binnenkomst te betalen
Aanmelden mag, maar hoeft niet.
