Ik zag gisteren het programma ‘De Tiende van Tijl’, dat al weer zijn derde seizoen is ingegaan. Ik heb het eerlijk gezegd nooit gevolgd, heel af en toe een fragmentje gezien. Tijd is altijd een goed excuus; ik kijk op dit moment bijzonder weinig TV, en dat bedoel ik niet snobberig – ik vind TV soms erg leuk. Maar ‘De Tiende van Tijl’ was me een keer in het verkeerde keelgat geschoten… ze toonden namelijk de bekende politiefoto uit 1940 van Stravinsky waarin hij mishandeld lijkt, met het verhaal dat hij gearresteerd en opgesloten was omdat hij het volkslied had gemarteld (en uitgevoerd). Het volkslied-incident echter vond plaats in 1944… dus hoe en waarom de foto gemaakt is weten we niet, maar niet vanwege dat incident. Dat heb ik niet van een erudiet specialistisch boekwerkje uit 1959 dat nergens meer te krijgen is, dat staat gewoon bovenaan je google-search als je ‘Stravinsky arrested’ intypt. Dat vind ik nogal dom van zo’n TV programma. Want hoe waardevol het ook is om achtergronden van klassieke muziek met smeuïge anekdotes te larderen, en op die manier te ontsluiten voor een groter en breder publiek, doe dat alsjeblieft niet met halve onwaarheden. Er zijn genoeg spannende en sappige verhalen, daar heb je geen verzinsels voor nodig.
Maar goed, ik gaf het graag een nieuwe kans. Ik ben bovendien zo arrogant om Tijl als een collega te zien, samen op de bres (lees: het podium) voor klassieke muziek! Gaaf!
Al met al vond ik het een teleurstelling. Van het openingsverhaal over de Mondscheinsonate van Beethoven wordt meteen al toegegeven dat het een verzinsel is, en verderop wordt van Shostakovitsj gezegd dat hij onder het Stalinistisch regime ‘wist dat hij verraden zou worden, en zich handig door de ellende heen manouvreerde’. Klinkt lekker stoer, maar ik vind dat een wel heel grove versimpeling van een leven dat werkelijk geteisterd is geweest door Stalins psychologische terreur, die Sjostakovitsj een aantal keer aan de rand van zelfmoord heeft gebracht.
Het programma is te kort. Er moeten in hoog tempo composities besproken en gespeeld worden, en het gevolg is dat het zonder lijn van hot naar her gaat. Geen enkele componist of compositie wordt meer dan vederlichtjes aangestipt, zodat ik me niet kan voorstellen dat er iets van beklijft. In de vooraankondiging werd gezegd dat er aandacht aan Nederlandse componisten zou worden besteed, en inderdaad is er een portretje van Julius Röntgen te zien, voorzien van enkele wapenfeiten, maar de enige muziek die er van te horen is (een strijkkwartet uitgevoerd door het Matangi) wordt weggepraat door Tijls voice-over. Weer niks gehoord, laat staan begrepen.
Dan volgt er een eerste aflevering van een wedstrijdje ‘Bumble-bee’ spelen, “wie kan ‘m het snelst?”. Er wordt afgesloten met de aria “Ombra Mai Fu” uit de opera ‘Serse’ van Händel (gezongen door een sopraan, oorspronkelijk voor mannelijke coutertenor); het moet een hit worden volgens Tijl.
Ik weet het niet. Zelf vind ik het ook een uitdagende opdracht om de verhalen van de klassieke muziek op een dynamische manier te brengen, en daarbij de eigentijdse toon en middelen niet te schuwen. Maar in de ‘Tiende’ sneuvelt wel erg veel van de inhoud. En als in dit verband ‘inhoud’ als iets saais klinkt, dan voeg ik daar meteen bij dat die inhoud, de verhalen, de context, de verbanden, de biografieën de muziek alleen maar leuker en interessanter maken. En hoewel het programma de indruk wekt juist die verhalen achter de muziek over het voetlicht te willen brengen, blijft het in feite op dat punt ernstig in gebreke. Wat er verteld wordt zegt weinig, en klopt ook nog eens regelmatig niet. Dus: voor wie meer wil weten…. schrijf je in voor een cursus van de Klankzaak!