Disclaimer
Les 7: Vertel, vertel!
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
Het relatief jonge liedgenre gaat in de kern altijd over de tekst; het is de tekst -niet zelden een al bestaand gedicht- die door de componist als basis voor zijn liedcompositie wordt gebruikt. Wat het genre 'lied' onderscheid van eerdere vormen van getoonzette gedichten is de emancipatie van de begeleidende instrumentale partijen; deze werden net zo belangrijk in het communiceren van de betekenis van de tekstuele inhoud als het gedicht zelf.
Beluisterde fragmenten
Schumann, en de piano als verteller
In het korte lied Hör' ich das Liedchen klingen kent Schumann de piano een grote rol toe: als 'voorafschaduwing' van het Liedchen dat de hoofdpersoon zich herinnert, en als de verteller die in het instrumentale naspel juist het grootste drama laat horen, en de werkelijke lading van het lied vertolkt.
Dit lied is het tiende uit een cyclus van 16 liederen, die allemaal getoonzette gedichten zijn van Heine. Schumann maakte een selectie uit Heine's Lyrisches Intermezzo, dat uit een proloog en 65 gedichten bestaat. Het zijn bespiegelingen over het leven, liefden en natuur, met als rode draad de onbeantwoorde liefde.
Het jaar 1840 staat te boek als Schumanns 'liederenjaar', omdat hij toen bijna zijn complete liederenoeuvre componeerde, zo'n 140 liederen in totaal. Het was overigens ook het jaar dat hij met zijn jeugdliefde Clara trouwde, zeer tegen de zin van zijn schoonvader.
Luister naar de hele cyclus 'Dichterliebe', in de prachtige uitvoering van bariton Matthias Goerne, begeleid door Vladimir Ashkenazy.
Lied en dans van de dood
Modest Moessorgski componeerde rond 1875 de liederencyclus 'Liederen en dansen van de dood', op teksten van de bevriende dichter Arseny Golenisjtsjev-Koetoezov. In de vier gedichten wordt verteld hoe de dood zich in wisselende gedaantes voordoet als een vriendelijke figuur die zijn slachtoffers verleidt zich aan hem over te geven.
Download hier een PDF-bestand met de Nederlandse teksten van de vier liederen.
Moessorgski componeerde de liederen voor zang en piano, maar een aantal componisten hebben de liederen gearrangeerd voor orkest. Hieronder een versie met piano (gezongen door Dmitri Hvorostovsky), en een met orkest in de orkestratie van Sjostakovitsj. Bij de laatste is de tekst in het filmpje mee te lezen, en is uitgevoerd door Sergei Leiferkus (bariton), begeleid door het Royal Liverpool Orchestra olv Yuri Temirkanov.
De hele liedcyclus 'Liederen en dansen van de dood' kun je hier beluisteren in een liveopname van een recital door de contralto (lage alt) Ewa Podleś uit 2008.
Les ponts-de-Cé
Zoals Moessorgski op zoek was naar een Russische muzikaal idioom, streefde de Franse componist Francis Poulenc (1899 - 1963) een Frans geluid na. Of in ieder geval een ander geluid dan het zwaar romantische Duitse geluid dat zo dominant was in de late 19de eeuw, met Wagner, Richard Strauss en Mahler als grote namen daarin.
Toch blijft bij Poulenc ook, zeker later in zijn leven, een romantisch geluid hoorbaar. Het lied "C" (download hier de tekst met vertaling) is het eerste van twee 'mélodies' die hij toonzette op tekst van de dichtende verzetsstrijder en surrealist Louis Arragon. Het schetst op poëtische manier de verschrikkingen van de oorlog, in dit geval rond de brug bij het plaatsje Les-ponts-de-Cé in Frankrijk, waar eeuwenlang strijd is geleverd en dus veel bloed gevloeid heeft. Het tweede lied 'Fêtes galantes' is eveneens een opsomming van beelden, maar deze keer bizar en grotesk.
Hier worden beide liederen gezongen door Sandrine Piau, begeleid door Susan Manoff.
Schubert: Ganymed
Franz Schubert gaf het nog piepjonge liedgenre een enorme impuls. Onder zijn handen werd de rol van de piano veel groter dan alleen 'begeleider'; de piano kreeg een gelijkwaardige stem in de betekenis en vertolking van de tekst. Omwille van de zeggingskracht van de muziek schroomde Schubert niet om het getoonzette gedicht hier en daar aan te passen, soms tot ongenoegen van de oorspronkelijke dichter.
In het lied Ganymed (1817) op een gedicht van Goethe is de gelijkwaardigheid tussen zang en begeleiding duidelijk hoorbaar; de piano is evengoed verteller.
Hier gezongen door Barbara Bonney met Geoffrey Parsons aan de piano.
Liederencyclus
Veel componisten hebben liederen, al of niet van dezelfde dichter, bij elkaar in een cyclus gebracht. Op meer of minder duidelijke manier zijn deze liederen thematisch met elkaar verbonden, of vertellen een verhaal.
Winterreise | Fischer-Dieskau & Brendel
Winterreise | Fischer-Dieskau & Brendel
Schumann:"Frauenliebe und Leben" (complete) sung by Kathleen Ferrier,contralto - with score
Schubert: Die schöne Müllerin - Thomas Oliemans & Malcolm Martineau - Live concert HD
Voor verdere verdieping
Websites
Een overzichtelijke wikipediapagina met een overzicht van liederencycli.
Catharina is regelmatig te gast in cursussen en lezingen van de KlankZaak, waar ze een belangrijke bijdrage levert aan de inhoud van de cursus. Hier is haar fraaie website.
Boeken
Ian Bostridge - Schuberts Winterreise
De gevierde zanger Ian Bostridge is ook de auteur van dit mooi uitgegeven boek, dat diep in gaat op een van de beroemdste liederencycli 'Winterreise' van Schubert.
Hollands Diep, 2016
Masterclasses
Zoals ook al eerder aangeraden, geven masterclasses een mooi inkijkje in het vak van de musicus, en in dit geval van de zanger of zangeres. Er zijn er genoeg te bekijken. In 1987 maakte Elisabeth Schwarzkopf indruk met haar masterclasses aan (toen nog onbekende) zangeressen als Miranda van Kralingen en Charlotte Margiono.
Ook een langere, maar niet ondertitelde masterclass van Dietrich Fischer-Dieskau, met verschillende jonge zangtalenten.