Disclaimer
Les 6: Ik, jullie en wij
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
Soloconcerten draaien in hoge mate om de technische vaardigheden van de musicus in de schijnwerpers. Die musicus neemt het ook nog eens op tegen een heel orkest, dat zich in het beste geval begeleidend en gedienstig opstelt, maar ook tegenwicht kan bieden, en een spannende dialoog kan aangaan met de eenling en zijn instrument. Wij, als luisteraar kunnen ons laten meeslepen door de muziek, én door de fantastische technische hoogstandjes die de virtuoos ten beste geeft.
Beluisterde fragmenten
Beethoven, net even anders
Ook in het genre van de soloconcerten gelden er formats en vuistregels. Maar voor Beethoven waren die er vooral om doorbroken te worden. In zijn vierde pianoconcert begint hij op een tot dan toe 'ongehoorde' manier. Normaal leidt het orkest in, en dan is de solist aan de beurt. Hier laat hij juist de solist de opening doen, en zet het orkest daarna pas in.... in een totaal andere en onverwachte toonsoort.
Mozart en de standaard
Mozart (1756 - 1791) componeerde vijf vioolconcerten, die hij allemaal zelf speelde. Dit vierde vioolconcert (in D gr.t. KV 218) uit 1775 wordt hier gespeeld door een van de 20ste eeuwse vioolgiganten: David Oistrakh. De opname is oud, geluid wat dun, maar zeer de moeite waard.
Het concert voltrekt zich volgens de regels: er is eerst een orkest-introductie waarin de 2 thema's geëxposeerd worden. In dit concert reserveert Mozart echter nog een derde thema dat pas eerst door de solist wordt geintroduceerd, tussen de 2 al bekende thema's in.
Masterclasses zijn prachtig om te bekijken. Hier zien we hoe het leren spelen van één compositie over veel meer dan alleen de compositie gaat. Hier de eminente dirigent Benjamin Zander aan het werk met de jonge violiste Greta Myiateva.
Ook van bijvoorbeeld András Schiff, Yo-Yo Ma en Maxim Vengerov zijn op youtube integrale masterclasses te vinden. Nog een interessante: Daniel Barenboim geeft les aan Lang Lang, met veel discussie over de piano en over Beethoven. En bekijk ook Valery Gergiev die jonge dirigenten lesgeeft.
Torelli had een goed idee!
De Italiaanse barokcomponist Guiseppe Torelli (1658 - 1709) zou een cruciale stap hebben gezet in de ontwikkeling van het soloconcert; hij paste de snel-langzaam-snel volgorde van de 'sinfonia' (toenmalige Italiaanse opera-ouverture) op het concerto grosso, de orkestrale compositie voor groot vs. klein ensemble, dat in de barok nog de structuur van de danssuite volgde.
Torelli was zelf violist, maar heeft volgens zijn eigen nieuwe ideeën ook een aantal briljante trompetconcerten gecomponeerd. Hier een op een trompet uit die tijd, zonder de moderne ventielen.
De vioolvirtuoos Vivaldi
Antonio Vivaldi (1678 - 1741) was een virtuoos op de viool, maar componeerde voor ieder instrument dat in die tijd voor handen was. We realiseren ons niet altijd dat Vivaldi's 'Le Quattro Stagioni' eigenlijk een set van vier vioolconcerten is. Ieder seizoen is een driedelig werk, waarvan de verschillende delen weer (heel precies) de 3 coupletten van een sonnet volgen.
Download hier de 4 sonnetten
De Britse violist Nigel Kennedy heeft de vier seizoenen van Vivaldi van hun toen nog stoffige imago ontdaan. Hij werd daarmee een van de performers die aan het begin stond van een uitvoeringspraktijk waarin niet alleen de 'pure noten' van de muziek belangrijk waren, maar ook de intensiteit van de (live) uitvoering. Klassieke muziek was niet meer alleen maar voor de connaisseur, maar voor iedereen, jong en oud. Kennedy is blijven zoeken naar verbinding tussen de verschillende genres, zoals klassiek, pop en jazz.
Belangrijke soloconcerten: het 'ijzeren repertoire'
In de loop van de eeuwen is er een canon ontstaan van veelgespeelde soloconcerten, het zogenaamde 'ijzeren repertoire'. De pianisten en violisten hebben het geluk dat componisten niet zelden zelf ook vaardige pianisten en violisten waren, en dus graag en mooi voor die instrumenten schreven. Ook de cellisten kunnen zich verheugen in een rijk repertoire. Voor andere instrumenten, zoals klarinet, hobo, dwarsfluit, trompet, harp, etc. is een aantal prachtige concerten gecomponeerd, maar beduidend minder in aantal.
De selectie hieronder is verre van compleet, maar biedt aanknopingspunten voor verdere verkenningstochten in het genre.
Bruch: 1. Violinkonzert ∙ hr-Sinfonieorchester ∙ Hilary Hahn ∙ Andrés Orozco-Estrada
Richard Strauss: Concerto for Oboe in D Major / Washington Barella
Kyung Wha Chung plays Berg Violin Concerto (1974)
Emanuel Ax - Brahms - Piano Concerto No 2 in B flat major, Op 83
Tot slot...
Een kort fragment van een bijzonder moment van een lunchconcert door het concertgebouworkest. De pianiste Maria João Pires zit klaar om een pianoconcert van Mozart te spelen, als tot haar ontsteltenis een heel andere van Mozarts pianoconcerten wordt ingezet door het orkest. Ze zoekt contact met de dirigent Chailly, maar die zegt alleen maar "i'm sure you can do it!". Terwijl ze zichtbaar op dat moment het liefst zou verdwijnen, geeft ze zich over aan de muziek en vertrouwt ze op haar geheugen, en speelt een prachtig concert. Een concert waarin iedere noot op dat moment lijkt te ontstaan, en in zekere zin is dat dus ook zo.
Voor verdere verdieping
Websites
Een overzichtelijke wikipediapagina met een overzicht van soloconcerten gerangschikt naar instrument. Zoals gewoonlijk is de Engels variant uitgebreider.
Nederlandse musici
Ons land heeft een heel aantal fantastische musici, sommige aanstormend, anderen al gearriveerd.
Hier een kleine selectie met links naar hun eigen website. In willekeurige volgorde.
Ronald Brautigam (pianist)
Liza Ferschtman (violiste)
Hariet Krijgh (celliste)
Lavinia Meijer (harpiste)
Ralph van Raat (pianist)
Eric Vloeimans (trompettist)
Lucie Horsch (blokfluitiste)
Jeroen van Veen (pianist)
Rick Stotijn (contrabas)
Bram van Sambeek (fagot)
Janine Jansen (violiste)
Marcel Worms (pianist)
Quirine Viersen (celliste)
Lucas & Arthur Jussen (pianisten)
Jörgen van Rijen (trombonist)
Remy van Kesteren (harpist)
Hannes Minnaar (piano)
Pieter Wispelwey (cellist)
Diamanda Dramm (violiste)
Marco Blaauw (trompettist)
Joachim Eijlander (cellist)
Wibi Soerjadi (pianist)
Ernst Reijseger (cellist)
Documentaires
Janine
In 2010 maakte Paul Cohen dit indringende portret van de gedreven violiste Janine Jansen. Op deze pagina meer informatie over de documentaire.
Swing, sing & think
De Franse pianist David Fray laat zich filmen tijdens de repetities en opnames van de klavierconcerten van Bach. Inspirerend om te zien hoe hij met woorden, handen en voeten probeert duidelijk te maken hoe hij wil dat het orkest speelt.
Boeken
Leo Samama
Amsterdam University Press
2015
Nog een gedegen overzichtswerk van Samama, deze keer over de geschiedenis van het genre 'soloconcert'.
Klik hier voor meer informatie.
Harold C. Schonberg
Uitgeverij Panta Rhei, 1993
(alleen 2de hands te krijgen)
Uitgebreide biografie over de legendarische pianist Vladimir Horowitz. Geschreven door iemand met een flinke staat van dienst als muziekcriticus van de New York Times.
Meer algemeen: goeie biografieën zijn een aanrader!