Disclaimer
Les 2: Ter meerdere eer en glorie
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
De tweede les van de cursus is gewijd aan religieuze muziek. De ontwikkeling van de westerse klassieke muziek heeft daar belangrijke wortels: het Gregoriaans is de eerste muziek die genoteerd gaat worden, en die het dus mogelijk maakt 'gecomponeerd' te gaan worden. De overlevering is niet meer uitsluitend afhankelijk van mondelinge overdracht, kan dus langere periodes en grotere afstanden overleven. Er ontstaat 'repertoire', en meerstemmigheid kan tot bloei komen.
Naast de mogelijkheden is er ook een eeuwig dilemma: wanneer dient de gecomponeerde muziek de Allerhoogste, en wanneer 'enkel' de artistieke ambities van de componist? En zijn die 2 ambities te combineren?
Beluisterde fragmenten
Kunst of kitsch?
In 1944 componeerde de Franse componist Olivier Messiaen 'Trois petites liturgies de la Présence Divine' voor vrouwenkoor en orkest; een oprechte uitdrukking van zijn diepgelovige aard. Zoals in veel werken van zijn hand klinken er vogels, hier in de grillige pianopartij. De 'onaardse' klank wordt komt van de 'Ondes Martenot', een vroeg soort elektrisch instrument, waarover hieronder meer.
De meningen waren zeer verdeeld: voor de een was het geniale avant-gardistische kunst, en voor de ander was het een belediging van het Katholieke geloof.
In den beginne...
Componisten hebben altijd geput uit het religieuze erfgoed van voorbije eeuwen. Het Gregoriaanse gezang 'Rorate Coeli' lag aan de basis van heel wat composities, o.a. van Haydn en Liszt.
In de 12de eeuw werd al druk geëxperimenteerd met samenzang. Het zogenaamde 'organum' ontstond: de melodie slechts met een enkele basistoon ondersteund, of exact op een andere hoogte verdubbeld.
Franz Liszt, op latere leeftijd in het klooster gegaan, componeerde het omvangrijke driedelige oratorium 'Christus', dat begint met het thema van Rorate Coeli.
Bachs Cantate's
De cantates van Johann Sebastian Bach zijn een hoogtepunt in het religieuze klassieke repertoire. Jarenlang componeerde Bach wekelijks een cantate, bestaande uit instrumentale stukken, koorzang, aria's en recitatieven. Deze cantate 'Wachet auf, Ruft uns die Stimme', BWV 140, combineert bijbeltekst, poëzie en een Lutherse hymne op onnavolgbare wijze.
1. Koor: Wachet auf, ruft uns die Stimme (Koor)
2. Recitatief: Er kommt, der Bräutgam kommt (Tenor)
3. Aria: Wenn kömmst du, mein Heil? (Sopraan, Bas)
4. Koraal: Zion hört die Wächter singen (Tenor)
5. Recitatief: So geh herein zu mir (Bass)
6. Aria: Mein Freund ist mein! Und ich bin sein! (Sopraan, Bas)
7. Koraal: Gloria sei dir gesungen (Koor)
Offertorium
Dat een religieus geïnspireerd werk niet altijd vocaal hoeft te zijn, laat de Russische componiste Sofia Goebaidoelina overtuigend horen. Zij gaf haar voor Gidon Kremer gecomponeerde vioolconcert de titel 'Offertorium', wat eveneens een onderdeel van de Latijnse mis is.
In feite componeerde zij het concert in nauwe samenwerking met Kremer. Van zijn spel zei ze dat hij 'zichzelf volkomen opofferde voor zijn toon'.
Dit korte interview geeft een inkijkje in Goebaidoelina's kijk op esthetiek, op 'goede' muziek, en op haar werk als componiste. Het vioolconcert dat hier wordt besproken is een andere dan het door ons beluisterde 'Offertorium'.
Voor verdere verdieping
Websites
Geschiedenis van het Gregoriaans
Een overzichtelijk verhaal over het ontstaan van het Gregoriaans vanaf de oudheid.
Concertzender Gregoriaans
De internet-radiozender 'Concertzender' heeft vele verschillende themakanalen. Ook een met Gregoriaanse muziek
All of Bach
Een omvangrijk Nederlands project om alle muziek van Bach op te nemen en online te zetten. Fantastische musici, prachtig opgenomen en in beeld gebracht. Warm aanbevolen.
Bach, biografie en muziek
Een uitgebreide website over Bach zelf, met toelichting op veel (religieuze) werken van zijn hand.
Documenten
Gregoriaans: humuslaag van de middeleeuwse muziek - Marcel Zijlstra
Boeken
De Geus, 1994
Een fantastische, spannende "meerstemmige" roman over een zoektocht naar magische melodieën die componisten door de eeuwen heen verwerkt zouden hebben in hun (religieuze) compositites. Geschiedenis, filosofie, detective....
